Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ ΜΕ ΞΕΝΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΝΕΟ ΛΕΥΚΩΜΑ

«Αρχαία ελληνικά στην Τουρκία»

Του Μανώλη Πιµπλή

Την ώρα που σε µια αφιερωµατική έκδοση-λεύκωµα έλληνες ερευνητές αποκαλύπτουν θησαυρούς της Παναγίας Σουµελά από τις αποθήκες του Μουσείου της Τραπεζούντας και της Αγιάς Σοφιάς στην Κωνσταντινούπολη, ένα ολοσέλιδο ρεπορτάζ στη βρετανική εφηµερίδα «The Independent» – µε παραποµπή και στο κύριο άρθρο της! – για τους 5.000 εναποµείναντες µουσουλµάνους πέριξ της Τραπεζούντας που µιλάνε µια ποντιακή διάλεκτο, κοντινή στα αρχαία ελληνικά, επαναφέρει στο προσκήνιο τον ελληνισµότου Πόντου και τη µακραίωνη επιβίωση της γλώσσας του. Τα ποντιακά που µιλούν οι περίπου 5.000 κάτοικοι χωριών κοντά στην Τραπεζούντα, στο σπουδαίο κέντρο του Πόντου που ανήκει σήµερα στην Τουρκία, είναι µια διάλεκτος αξιοσηµείωτα κοντά στα αρχαία ελληνικά και θα µπορούσε να δώσει πολλά στοιχεία για την ίδια τη γλώσσα του Σωκράτη και του Πλάτωνα, γράφει ο Στιβ Κόνορ στην εφηµερίδα «The Independent».

Τα λεγόµενα «ρωµαίικα», όπως λέει η ελληνίδα λέκτορας στο Πανεπιστήµιο του Κέµπριτζ Ιωάννα Σιταρίδου, «διατηρούν έναν εντυπωσιακό αριθµό χαρακτηριστικών της γραµµατικής που δίνουν µια αύρα αρχαίων ελληνικών, χαρακτηριστικών που έχουν εντελώς χαθεί από τις άλλες παραλλαγές των σύγχρονων ελληνικών. Η χρήση του απαρέµφατου χάθηκε από όλες τις άλλες ελληνικές διαλέκτους. Στα ρωµαίικα, όχι µόνο διατηρήθηκε το απαρέµφατο, αλλά βρίσκουµε επίσης και απαρεµφατικές δοµές που δεν είχαν παρατηρηθεί προηγουµένως και που µόνο σε λατινογενείς γλώσσες έχουν το αντίστοιχό τους».

Τα χωριά που µιλούν ρωµαίικα, τα οποία δεν έχουν γραπτή εκδοχή, γράφει η εφηµερίδα «The Independent», διατηρούν και άλλα χαρακτηριστικά γεωγραφικής και πολιτισµικής αποµόνωσης. Οι άνθρωποι εκεί σπάνια παντρεύονται εκτός κοινότητας και παίζουν τη δική τους µουσική µε το δικό τους όργανο, τη λύρα.

«Γνωρίζω µόνο έναν άντρα που παντρεύτηκε έξω από το χωριό του», παρατηρεί η Ιωάννα Σιταρίδου. «Και η µουσική είναι τόσο χαρακτηριστική, που δεν µπορείς να την µπερδέψεις µε κάποια άλλη». Η λέκτορας του Κέµπριτζ ξεκίνησε την ακαδηµαϊκή της πορεία από τη συγκριτική ιστορική µελέτη των λατινογενών γλωσσών(ιδιαίτερα των ισπανικών και των παλαιών γαλλικών), έκανε όµως έρευνες και για την ιστορική σύνταξη των ελληνικών διαλέκτων – ιδίως των ποντιακών ελληνικών και των κυπριακών.

Οι οµιλούντες τα ρωµαίικα,λέει, είναι σήµερα ευλαβείς µουσουλµάνοι, γι’ αυτό και τους επετράπη η παραµονή τους στον Πόντο µετά τη Συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή των πληθυσµών. Αλλά αλλεπάλληλα κύµατα µετανάστευσης, όπως και η κυρίαρχη επιρροή της τουρκόφωνης πλειονότητας, από κοινού µε την απόλυτη απουσία των ρωµαίικων από τη δηµόσια σφαίρα, τα τοποθετούν αυτόµατα στη λίστα των γλωσσών που διατρέχουν τον µεγαλύτερο, παγκοσµίως, κίνδυνο εξαφάνισης.


Κίνδυνος εξαφάνισης

«Με 5.000 µόνο οµιλούντες τη γλώσσα να έχουν αποµείνει στην περιοχή, τα ρωµαίικα θα είναι σύντοµα µια γλώσσα του παρελθόντος παρά ένα ζωντανό ιδίωµα. Με την εξαφάνισή τους θα χαθεί µια µοναδική ευκαιρία να ξεκλειδώσει ο τρόπος µε τον οποίο η ελληνική γλώσσα εξελίχθηκε», υποστηρίζει η γλωσσολόγος Ιωάννα Σιταρίδου.

Μελέτες της γραµµατικής των ρωµαίικων δείχνουν ότι µοιράζονται πάµπολλες οµοιότητες µε την ελληνική κοινή, τη γλώσσα των ελληνιστικών και ρωµαϊκών χρόνων (4ο αι। π.Χ. - 4ος αι. µ.Χ.). Τα νέα ελληνικά, πάλι, υπέστησαν σηµαντική διαφοροποίηση και θεωρείται ότι προέρχονται από τα βυζαντινά ελληνικά που µιλιόνταν µεταξύ 7ου και 13ου αιώνα.
http://www.tanea.gr

∆εν πέθαναν γλώσσα και παράδοση

Αγνωστοι θησαυροί από τη µονή - σύµβολο του ποντιακού Ελληνισµού, την Παναγία Σουµελά, παρουσιάζονται για πρώτη φορά σε µια αφιερωµατική έκδοση, την ώρα που βρετανικό δηµοσίευµα στρέφει την προσοχή σε πληθυσµούς της Τραπεζούντας που µιλούν «ρωµαίικα», που είναι πολύ κοντά στα αρχαία ελληνικά
«Γνωρίζουµε ότι τα ελληνικά µιλούνταν συνεχώς στον Πόντο από τα αρχαία χρόνια και µπορεί κανείς να εικάσει ότι η γεωγραφική αποµόνωση από τον υπόλοιπο ελληνόφωνο κόσµο αποτελεί σηµαντικό παράγοντα για το πώς αυτή η γλώσσα είναι όπως είναι σήµερα», λέει στη βρετανική εφηµερίδα «The Independent» η γλωσσολόγος στο Πανεπιστήµιο του Κέµπριτζ Ιωάννα Σιταρίδου µε αφορµή έρευνα για τα ποντιακά (ή «ρωµαίικα», όπως τα αποκαλούν) που µιλούν περίπου 5.000 κάτοικοι χωριών κοντά στην Τραπεζούντα.

«Εκείνο που δεν ξέρουµε είναι αν τα ρωµαίικα αναδύθηκαν µε τον ίδιο τρόποπου αναδύθηκαν οι άλλες ελληνικές διάλεκτοι και αν αργότερα ανέπτυξαν τα δικά τους µοναδικά χαρακτηριστικά που απλώς συνέβη να οµοιάζουν µε τα αρχαϊκά ελληνικά», εξηγεί.

Στο κύριο άρθρο της, µε τίτλο «Αρχαία Ελληνικά. Μία όχι και τόσο νεκρή γλώσσα» η εφηµερίδα «The Independent» εκφράζει τον θαυµασµό της για το γεγονός ότι µια κοινότητα στη Μαύρη Θάλασσα,όχι πολύ µακριά από την Κολχίδα (σηµερινή Γεωργία) όπου ο µύθος θέλει τον Ιάσονα και τους Αργοναύτες να αναζητούν το Χρυσόµαλλο ∆έρας, µιλά µια γλώσσα κοντινή στα αρχαία ελληνικά και παίζει λύρα.

«Αν φορούσαν χιτώνες και µελετούσαν φιλοσοφία, θα µπορούσαν να ανοίξουν ένα αρχαιοελληνικό θεµατικό πάρκο και να κάνουν ευτυχισµένους πολλούς κλασικούς καθηγητές σε όλο τον κόσµο».

Και καταλήγει: «Οπως και ο Ιάσονας, οι γλωσσολόγοι έχουν µια σηµαντική αποστολή να φέρουν εις πέρας. Πρέπει να ολοκληρώσουν τις µελέτες τους πριν η γλώσσα αυτή, την οποία µιλούν µόλις 5.000 άνθρωποι, αρχίσει να εξαφανίζεται. Τους ευχόµαστε καλή τύχη στους στόχους τους. Αλλά θα µπορούσαµε επίσης να τους προτείνουµε, όσο θα βρίσκονται επί τόπου, να ελέγξουν µήπως κάποιος από τους ντόπιους έχει στην κατοχή του µια ιδιαίτερα πολυτελή, απαστράπτουσα προβιά».


Θησαυροί από την Παναγία Σουµελά
Της Μαίρης Αδαµοπούλου

Χρυσοκεντηµένα µετάξια µε µαργαριτάρια και σµαράγδια, λειψανοθήκες από σεντέφι, ταρταρούγα και κοράλλια, µαλαµοκαπνισµένα ευαγγέλια... Κειµήλια φορτωµένα µε βυζαντινή ιστορία. Θησαυροί που µένουν κρυµµένοι από τα µάτια των πιστών και φιλότεχνων, καθώς δεν βρίσκονται ούτε σπίτι τους – στην Παναγία Σουµελά, στο όρος Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα – ούτε στο µοναστήρι του Βερµίου, όπου έχουν βρει καταφύγιο ελάχιστοι απότους αυθεντικούς θησαυρούς. Μένουν στο σκοτάδι, σε αποθήκες στην Αγιά Σοφιά ή στο Μουσείο της Τραπεζούντας. Πρόκειται για περισσότερα από 50 πολύτιµα έργα τέχνης που κάνουν το ντεµπούτο τους στην έκδοση-αφιέρωµα στα «Ιερά κειµήλια του γένους των Ποντίων» (Ελληνικές Οµοιογραφικές Εκδόσεις - Εκδόσεις Μένανδρος).

«Μεγάλο µέρος των εκκλησιαστικών κειµηλίων δεν εστάθη δυνατό να καταγραφεί και να σωθεί, µιας και πολλά από αυτά είχαν συληθεί, άλλα καταστράφηκαν και άλλα πωλήθηκαν», επισηµαίνει ο πρόεδρος του Ιδρύµατος «Παναγία Σουµελά», Γεώργιος Τανιµανίδης. «Ενα µέρος από τα κειµήλια αυτά µαζί µε εικόνες και άλλα εκκλησιαστικά είδη και έγγραφα καταγράφηκαν και φυλάσσονται στην Αγία Σοφία».

Χρυσόβουλλα σιγίλια του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Αλέξιου Γ’ Μεγαλοκοµνηνού του 1346 τα οποία επιβεβαιώνουν την ιδιοκτησία της Μονής Σουµελά. Ενα γράµµα του Πατριάρχη Σεραφείµ (1733-1734) επιχειρεί να βάλει τάξη στην αυθαίρετη οικονοµική διαχείριση της περιουσίας και των προσόδων της. Με δεύτερο πατριαρχικό και συνοδικό γράµµα ο ίδιος πατριάρχης επισηµαίνει το πρόβληµα που έχει δηµιουργηθεί µε τους συγγενείς των µοναχών που πεθαίνουν αλλά ζητούν µε πλαστά έγγραφα και επιπλέον χρήµατα και πλέον δεν αναγνωρίζει κανένα δικαίωµα των συγγενών στην περιουσία τεθνεώτων, επιβάλλοντας επιτίµια και τις αυστηρότερες των ποινών στους επίδοξους – κοσµικούς ή ιερωµένους – διεκδικητές. Συγχωροχάρτι – πατριαρχική πράξη υπέρ των πάσης φύσεως αµαρτηµάτων όλων των διαβιούντων στη Μονή Παναγίας Σουµελά καθώς και των νεκρών – του 1847, χρυσοκέντητα σε σκούρο κόκκινο ατλάζι λάβαρα, πετραχήλια κεντηµένα µε πολύχρωµες µεταξωτές κλωστές, επηρεασµένα από το οθωµανικό µπαρόκ, εικόνες κεντηµένες µε πολύτιµους λίθους, σταυροί λιτανείας που ζυγίζουν πάνω από τρία κιλά, οι οποίοι, αν και αναγράφεται πως ανήκουν στη Μονή Σουµελά, ακολουθούν τη δυτική παράδοση, είναι µερικά µόνο από τα κειµήλια που δεν κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα, όπως η περίφηµη εικόνα που φέρεται να ζωγράφισε ο Ευαγγελιστής Λουκάς, ο σταυρός ευλογίας, ο επιτάφιος και η στάχωση του ευαγγελίου. Θησαυροί που πέρα από τη θρησκευτική και καλλιτεχνική τους αξία µαρτυρούν πολύτιµα κοµµάτια της ιστορίας της µονής, η οποία ιδρύθηκε το 386 από τους µοναχούς Bαρνάβα και Σωφρόνιο. Τα κείµενα του τόµου υπογράφουν ο πρόεδρος του Ιδρύµατος «Παναγία Σουµελά», Γεώργιος Τανιµανίδης, ο δρ Σταύρος Αρβανιτόπουλος και ο Βεροίας, Ναούσης και Καµπανίας Παντελεήµων.











http://www.tanea.गर

Jason and the argot: land where Greek's ancient language
http://www.independent.co.uk